બિહામણી 'બચા બાજી'

યુદ્ધગ્રસ્ત અફઘાનિસ્તાનમાં વકરી રહેલી 'બચા બાજી' અનેક કુમળી વયના કિશોરોની જિંદગીને નર્કાગારમાં ફેરવી રહી છે, એની ચિંતા કોણ કરશે?

(બચા બાજીની તસવીરો ગૂગલ પરથી શોધેલી છે.)

શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના પહેલા અધ્યાય 'અર્જુન વિષાદ યોગ'માં યુદ્ધ લડવાનો ઇનકાર કરી રહેલો અર્જુન યુદ્ધનાં વિનાશક પરિણામો ગણાવીને હથિયાર હેઠાં મૂકવાના પોતાના નિર્ણયને વાજબી ઠેરવવા કોશિશ કરે છે. અર્જુનનો વિષાદ તેની મોહમાયામાંથી જન્મ્યો હોવાની ચર્ચાઓ થતી હોય છે. જોકે, અર્જુનની દલીલોમાં દમ નહોતો, એવું તો કહી શકાય. અર્જુને જે કલ્પેલું એવું પરિણામ આવ્યું હતું, વાસ્તવિકતાની અવગણના થઈ શકે. અલબત્ત, કુરુક્ષેત્ર કેટલું જરૂરી હતું અને કેટલું નહીં, એની ચર્ચા છોડીએ તોપણ યુદ્ધનાં પરિણામો કેટલાં ભયંકર આવે છે, વિચારવાનું છોડવા જેવું નથી. અર્જુને યુદ્ધ લડવાનો વિરોધ કરતાં કહેલું કે યુદ્ધને કારણે કુરુ વંશના કેટલાય યોદ્ધાઓ હણાશે અને તેમની પત્નીઓ વિધવા બનશે. વિધવા સ્ત્રીની શું હાલત થશે એની ચિંતાઓ પણ અર્જુને કરી હતી. યુદ્ધનો વિરોધ કરનારા એક વાત હંમેશાં કહે છે કે યુદ્ધમાં સ્ત્રીઓએ સૌથી વધુ સહન કરવું પડે છે. થોડા સમય પહેલાં જાપાને દ. કોરિયા સાથે કરાર કરીને બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં જાપાની સૈનિકો દ્વારા કોરિયન સ્ત્રીઓ પર ગુજારાયેલા અત્યાચારો માટે માફી માગી અને સેક્સ સ્લેવરીનો ભોગ બનેલી મહિલાઓના પુનર્વસન માટે કરોડો રૂપિયા વળતર પેટે ચૂકવ્યા છે. જોકે, યુદ્ધને કારણે સ્ત્રીઓ ઉપરાંત બાળકોની સ્થિતિ પણ કફોડી બનતી હોય છે. તાજેતરમાં અફઘાનિસ્તાનમાંથી જે સમાચારો મળી રહ્યા છે, તે હચમચાવી નાંખે એવા છે. અફઘાનિસ્તાનમાં મહિલાઓની કેટલી દુષ્કર હાલત છે, તે તો આપણે જાણીએ છીએ, પરંતુ અફઘાનના અનાથ-લાચાર કિશોરોનું કેવું શોષણ થઈ રહ્યું છે, તે જાણશો તો તમારો આત્મા પણ જરૂર કકળી ઊઠશે. 

યુદ્ધગ્રસ્ત અફઘાનિસ્તાનમાં છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી 'બચા બાજી'ની વિકૃતિએ માઝા મૂકી છે. ઘણાં વાચકો માટે 'બચા બાજી' શબ્દ નવો હશે. તેમના જ્ઞાનાર્થે એટલું કહેવાનું કે પ્રથા આમ તો સદીઓથી ચાલી આવે છે, પરંતુ ધીમે ધીમે તેમાં વિકૃતિઓ ભળી છે. 'બચા બાજી' એટલે 10થી 15 વર્ષના (જેને હજુ મૂછનો દોરો ફૂટ્યો હોય એવા) કિશોરો પાસે નૃત્ય કરાવીને કરાતું મનોરંજન. અફઘાનમાં મહિલાઓ જાહેરમાં નાચી શકતી નથી ત્યારે પ્રસંગો-પાર્ટીઓમાં કિશોરો સ્ત્રીઓનાં વસ્ત્રો પહેરીને, સુંદરી જેવાં શણગાર સજીને નાચે છે અને સૌનું મનોરંજન કરે છે. જોકે, કેટલાક વિકૃત લોકો આવા નાચનારા કિશોરોનું શારીરિક શોષણ કરે છે. તાલિબાનના રાજમાં બચા બાજી પર કડક પ્રતિબંધ હતો, પરંતુ તાલિબાનના પતન અને ત્યાર પછી સર્જાયેલી અવ્યવસ્થા-અંધાધૂંધીના માહોલમાં બચા બાજીએ બિહામણી હદે માઝા મૂકી છે. યુદ્ધમાં અનાથ થયેલાં બાળકો તેમજ બે ટંકના ભોજન માટે મજબૂર એવા કિશોરોનું બળજબરીથી શોષણ થઈ રહ્યું છે. બચાઓનું જાહેરમાં ખરીદ-વેચાણ થાય છે. હજારો કિશોરોની જિંદગી નર્કાગારમાં ફેરવાઈ રહી છે અને કમનસીબે મુદ્દે ભાગ્યે ચિંતા-ચર્ચા જોવા મળે છે.
અમેરિકાના સૈનિકો પણ અફઘાનમાં છે. સૈનિકોને ત્યાં શાંતિ જાળવવા અને કાયદો-વ્યવસ્થાની સ્થિતિ સુધારવા માટે રખાયા છે, પરંતુ શરમજનક વાત છે કે સૈનિકો દ્વારા પણ કિશોરોનું 'બચા બાજી'ના નામે શોષણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. કિશોરોની જિંદગી બરબાદ કરનારા બદમાશો અને યુદ્ધખોર અમેરિકા ક્યારે માફી માગશે?

(13 જાન્યુઆરી, 2016ના રોજ કળશ પૂર્તિમાં પ્રકાશિત ‘સમય સંકેત’ કૉલમ)